Το άγχος είναι το συναίσθημα που προκύπτει ως αντίδραση στον τρόπο που ερμηνεύουμε και αξιολογούμε μια κατάσταση (π.χ. αγώνας). Ο αθλητής μπαίνει σε μια κατάσταση στρες την οποία αντιλαμβάνεται ως επικίνδυνη, αρνητική, δύσκολη ή θετικά προκλητική και βιώνει αντίστοιχα eustressή distress.Σύμφωνα με το μοντέλο του ανασταλτικού ή διευκολυντικού άγχους σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η αντίληψη των αθλητών για την επίδραση του άγχους που παρουσιάζεται στην αρχή ενός αγώνα. Εάν ο αθλητής πιστεύει ότι δεν μπορεί να ελέγξει το άγχος του και ότι θα τον επηρεάσει αρνητικά, τότε αυτό λειτουργεί ανασταλτικά. Αντιθέτως, εάν ο αθλητής θεωρεί ότι μπορεί να ελέγξει τα συμπτώματα του άγχους και να τα χρησιμοποιήσει προς όφελος του, τότε το άγχος ερμηνεύεται ως ένδειξη ετοιμότητας για τον αγώνα – δηλαδή σε διέγερση - και λειτουργεί διευκολυντικά.

Υπό συνθήκες στρες μεταβάλλεται η ισορροπία μεταξύ του Συμπαθητικού Νευρικού Συστήματος (ΣΝΣ) και του Παρασυμπαθητικού Νευρικού Συστήματος (ΠΝΣ). Συγκεκριμένα κατά τη διάρκεια των στρεσογόνων καταστάσεων η δραστηριότητα του ΣΝΣ αυξάνεται για να προετοιμάσει το σώμα για μια κατάσταση πάλης ή φυγής με συμπτώματα όπως:

• - Αυξημένο καρδιακό σφυγμό

• - Αυξημένη ροή αίματος

• - Απελευθέρωση νοραδρεναλίνης

• - Απελευθέρωση ενδορφινών

• - Αυξημένη δραστηριοποίηση ορμονών στον άξονα υποθάλαμος-υπόφυση-επινεφρίδιος φλοιός

Αποτέλεσμα αυτού είναι η απελευθέρωση γλυκόζης στο αίμα. Πρακτικά όλα αυτά μεταφράζονται στα γνωστά σωματικά συμπτώματα όπως:

• - Καρδιοχτύπι

• - Γρήγορη αναπνοή

• - Τρέμουλο

• - Εφίδρωση

• - Στομαχικά προβλήματα

   

Παράγοντες που ευνοούν το Προαγωνιστικό Άγχος

• - Φόβος / αμφιβολία για το αποτέλεσμα του αγώνα

• - Χαρακτηριστικά προσωπικότητας (αγχώδης τύπος προσωπικότητας)

  • - Φόβος για αρνητική κοινωνική αξιολόγηση

  • - Φόβος για τραυματισμό

  • - Ελλιπής προετοιμασία

  • - Τελειομανία (perfectionism)

  • - Απρόοπτες καταστάσεις (αλλαγή ρουτίνας, καθυστέρηση αγώνα κ.α.)

  • - Αμφιβολία κατάστασης (αν θα αρχίσει ο αγώνας ή όχι).

  • Τα συμπτώματα του άγχους τα παρατηρούμε σε Γνωστικό και Σωματικό επίπεδο.

     

• - ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΓΧΟΣ
  

Αποτελεί την πνευματική διάσταση του άγχους και προκαλείται:

}  Από τις αρνητικές προσδοκίες του ατόμου για απόδοση και επιτυχία

}  Από την αρνητική αυτοαξιολόγηση.

Προκαλεί ανησυχία και επηρεάζει την προσοχή, την καθαρότητα της σκέψης, την αντίληψη & τις νοητικές παραστάσεις και προκαλεί:

}  Μείωση της ικανότητας συγκέντρωσης της προσοχής

}  Λάθη

}  Σύγχυση

}  Αρνητικές σκέψεις

}  Φόβος – ταραχή

}  Πανικός – απώλεια ελέγχου

Διάφορες θεωρίες έχουν υποστηρίξει το ρόλο και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του άγχους. Η θεωρία του ανεστραμμένου U (invertedUhypothesis) υποστηρίζει ότι μέτρια επίπεδα διέγερσης οδηγούν στην ιδανική απόδοση. Αποκλίσεις προς τα πάνω, δηλαδή υψηλότερη από το φυσιολογικό διέγερση ή προς τα κάτω, δηλαδή χαμηλότερη διέγερση, αναμένεται να προκαλέσουν σταδιακή μείωση της απόδοσης. Ωστόσο σε δραστηριότητες που απαιτούν αδρές ή πολύπλοκες κινήσεις (π.χ. ρυθμική γυμναστική, σκοποβολή) τα υψηλά επίπεδα διέγερσης φαίνεται να μην είναι τόσο βοηθητικά σε αντίθεση με τις δραστηριότητες εκείνες που απαιτούν πιο απλές κινήσεις (π.χ. δρόμοι ταχύτητας).

Η θεωρία του Eatsbrookυποστηρίζει ότι τα χαμηλά επίπεδα σωματικής διέγερσης θα έχουν ως αποτέλεσμα χαμηλή αγωνιστική απόδοση γιατί ο αθλητής θα βρίσκεται στην κατάσταση της απάθειας και του μειωμένου ενδιαφέροντος για τον αγώνα. Ωστόσο η υψηλή αγωνιστική διέγερση θα έχει επίσης ως αποτέλεσμα χαμηλή αγωνιστική απόδοση γιατί ο αθλητής περιορίζει την προσοχή του σε λίγα και ασήμαντα ερεθίσματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα για το παραπάνω εύρημα ήταν ο τελικός των Ολυμπιακών αγώνων το 2004 στην Αθήνα όπου στα 100μ γυναικών η πολύ σπουδαία αθλήτρια MerlinOtteyδεν άκουσε ποτέ το πιστόλι ανάκλησης στην άκυρη εκκίνηση με αποτέλεσμα να τρέξει 60μ. ενώ οι συναθλήτριες της είχαν σταματήσει. Συνέπεια του παραπάνω φυσικά, ήταν στην επανάληψη της κούρσας να χάσει τον αγώνα ενώ ήταν το φαβορί για το χρυσό μετάλλιο.

Πολυδιάστατη θεωρία του άγχους

Από την άλλη μεριά η πολυδιάστατη θεωρία του άγχους υποστηρίζει ότι οι αθλητές για να εμφανίσουν την υψηλότερη απόδοση τους στον αγώνα πρέπει να έχουν:

(α) χαμηλά επίπεδα γνωστικού άγχους

(β) μέτρια επίπεδα σωματικού άγχους και

(γ) υψηλά επίπεδα αυτοπεποίθησης

Τα ερευνητικά δεδομένα αποδεικνύουν τα παρακάτω:

}  Το γνωστικό άγχος ξεκινάει σε σχετικά υψηλά επίπεδα και παραμένει σταθερό όσο πλησιάζει ο αγώνας

}  Το σωματικό ξεκινάει σε χαμηλά επίπεδα και κορυφώνεται όσο πλησιάζει ο αγώνας

}  Όταν ξεκινήσει ο αγώνας το σωματικό άγχος πέφτει απότομα ενώ το γνωστικό άγχος έχει διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια του αγώνα.

Εν κατακλείδι θα λέγαμε ότι το προαγωνιστικό άγχος είναι κάτι που επηρεάζει είτε με θετικό είτε με αρνητικό τρόπο τους αθλητές. Η Αθλητική ψυχολογία έχει τα εργαλεία και τις τεχνικές εκείνες οι οποίες βοηθούν στη διαχείριση του άγχους με απώτερο σκοπό τη μεγιστοποίηση της απόδοσης. Η γνωστική αναδόμηση, η εκλογίκευση των γνωστικών διαστρεβλώσεων και η αλλαγή των αρνητικών σκέψεων σε θετικές είναι η βοήθεια που προσφέρει ο ειδικός επιστήμονας στον αθλητή προκειμένου να έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα.

	Φρόσω Πατσού
	Μ.Sc Ψυχολόγος - Αθλητική Ψυχολόγος Επιστημονική συνεργάτιδα Εθνικής Ομάδας Στίβου
	www.idealpsychology.gr email: frossopatsou@yahoo.gr

References:

Eastbrook, J.A. (1959). The effect of emotion on cue utilazion and the organization of behavior. Psychological review, 66, 183-201.

Endler, N.S. (1978). The interaction model of anxiety: Some possible impications. In D.M.Landers & R.W.Christina (Eds.), Psychology of motor behavior and sport-1977 (pp. 332-351). Champaign, IL: Human Kinetics

Hanin, Y.L. (1980). A study of anxiety in sports. In W.F.Straub (Ed.), Sport Psychology: An analysis of athlete behavior (pp. 236-249). New York: Mouvement Publications

Martens, R., Vealey, R.S., & Burton, D. (1990). Competitive anxiety in sport. Champaign, IL: Human Kinetics

Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. New York: Wiley.

Seley, H. (1983). The stress concept: Past, present and future. In C. L. Cooper (Ed.), Stress research (pp. 1-20). New York: John Wiley & Sons